Thanh văn thừa với Tứ đế

Tập là nhân của Khổ. Do tập mà có Khổ.

Đạo là nhân của Diệt. Nhờ Đạo mà Tập diệt. Tập diệt thì ngay đó là Niết-bàn, hết các khổ đau.

Tập, nói rộng là tích chứa, nói hẹp là thói quen. Có tụ hội tích chứa là có khổ. Thứ nào được tích chứa nhiều trong tạng thức, sẽ sinh ra một lực có khả năng lôi chúng sinh theo nó, khiến chúng sinh không thể tự tại. Đó cũng chính là lực khiến chúng sinh lưu chuyển trong Tam giới, Phật gọi là lực nghiệp.

Chúng sinh sinh tâm chấp trước là do có sự tích tụ này. Chính sự tích tụ này khiến chúng sinh dính mắc. Như người nghiện thuốc thì luôn phải dính mắc với thuốc. Nếu phá bỏ được việc nghiện thuốc thì có thuốc hay không thuốc, không có gì khác nhau, tự tại xuất hiện. Nghiện là một dạng của sự tích tụ. Do chúng ta huân tập việc hút thuốc nhiều, nên hút thuốc trở thành tập của mình và gọi đó là nghiện. Tất cả các việc khác đều như vậy.

Dòng vọng tưởng tích tụ nhiều nên nó có lực dẫn chúng sinh theo nó. Cho nên, dù ngay nơi vọng là chân, chúng sinh vẫn chỉ nhận vọng là mình, không thể nhận chân. Việc đó cho thấy Tập và chấp trước có mối liên hệ mật thiết với nhau, như lìa chấp trước có mối liên hệ mật thiết với việc ngộ nhập lại Phật tri kiến ở mỗi người.

Chỉ vì Tập có thô tế không đồng mà Diệt có bảo sở và hóa thành khác nhau. Có loại tập thuộc phiền não chướng. Có loại tập thuộc sở tri chướng. Trong kinh Thắng man phu nhân hội, không phải chỉ có Tứ thánh đế mà có đến Bát thánh đế, là Hữu tác thánh đế và Vô tác thánh đế. Tức Tứ đế không chỉ là nền tảng của pháp Thanh văn mà vẫn là nền tảng trong các kinh luận Đại thừa, chỉ là thô hay tế, hữu tác hay hay vô tác mà thôi. Thành chỉ nêu cao lý Tứ đế mà bác bỏ mọi tông phái khác là do không thấu được điều này, không thấy được mọi cách hành trì mà Phật Tổ và chư vị thiện tri thức đề ra đều không ra ngoài việc dùng Đạo trừ Tập. Tập diệt thì Khổ hết, ngay đó là Niết-bàn.

Vì Tập có thô tế mà Khổ thành có mức độ. Không chỉ có cái khổ của Phần đoạn tử mà còn có cái khổ của Biến dịch tử. Tập không chỉ có một dạng nên Đạo thành có muôn đường. Tông phái theo đó mà xuất hiện. Duyên khởi là vậy. Cái này có thì cái kia có. Cái này không thì cái kia không. Chỉ giữ một tông phái hay một lý thuyết nào đó mà bác bỏ mọi tông phái và lý thuyết còn lại, là do không trang bị được cho mình cái nhìn Duyên khởi mà Phật Tổ đã dạy.

Thanh Văn diệt Tập và Khổ mà có Niết-bàn hữu dư và vô dư. Chư Phật thấu được thực tướng của Khổ và Tập mà có Niết-bàn, đó là Niết-bàn vô trụ.